روزهای برفی

گنبد مطهر

مشخص ترین نماد و نشانه بیرونى حرم مطهر امام رضا علیه السلام، گنبد طلایى آن است که مجاوران و مسافران با دیدن آن بناى بشکوه، سلام ودرودى بر هشتمین امام نثار مى سازند.

بنا بر نقل کتب تاریخى ، نخستین گنبد بر فراز مزار قدسى حضرت امام رضا علیه السلام ، به فرمان سلطان سنجر سلجوقى (511 ـ 552 ق) و به کوشش وزیر وى ، شرف الدین قمى ساخته شد. جنس آن گنبد از کاشى بود. گنبد آغازین همان است که اینک از داخل حرم مطهر دیده مى شود و سطح مقعّر و مقرنس آینه کارى آن پیداست.
در دوران شاه طهماسب صفوى ، پس از جمع آورى خشتهاى کاشى ، گنبدى با روکش طلا بر فراز گنبد پیشین بنا شد. این همان گنبدى است که امروزه در نماى بیرونى به چشم مى آید.
در شورش ازبکها، خشتهاى طلاى گنبد به چپاول رفت.
در سال 1009ق که شاه عباس صفوى از پایتخت آن روز، اصفهان، پیاده رهسپار مشهد گردید، مدتى در مشهد اقامت گزید و دستور داد که گنبد مطهر، باردیگر با خشتهایى از مس و روکش طلایى پوشیده شود و این کار به دست کمال الدین محمود یزدى به تحقق پیوست. بر پایه آن چه در کتیبه گنبد دیده مى شود، این کار در سال 1010ق آغاز شده و در سال 1116ق به پایان رسیده است. متن کتیبه گنبد که اثر خامه خوشنویس نامدار ایرانى علیرضا عباسى است، و با قلم طلایى بر زمینه فیروزه اى به خط ثلث نوشته شده، چنین است:

بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولى ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ على قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الى زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف و عشر و تمّ فی سنة الف و ستةعشر.
بنا براین، گنبدى که اینک مشاهده مى شود، همان بنایى است که حدود چهارصد سال از ساخت آن مى گذرد.
در سال 1084ق و در زمان شاه سلیمان صفوى ، به دنبال وقوع زمین لرزه، به گنبد مطهر نیز آسیبهایى وارد آمد و شمارى از خشتهاى طلایى آن از جا کنده شد. وى دستور داد تا گنبد بازسازى شود و کتیبه اى بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید. این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج در اطراف گنبد مطهر دیده مى شود. متن کتیبه یادشده چنین است:
من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینة الکواکب و رصع هذه القباب العلى بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمة المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبة العرشیة الملکوتیة و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیة التی کانت تشرق کالشمس فی رابعة النهار بسبب حدوث الزلزلة العظیمة فی هذه البلدة الکریمة فی سنة اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنة ثمانین و الف. کتبه محمدرضا امامی.
در سال 1353 شمسى خشتهاى طلایى گنبد که شفافیّت خود را از دست داده بود، برداشتند و پس از رنگ آمیزى مجدّد آن با آب طلا، آن را در جاى خود قرار دادند.

ابعاد گنبد به این شرح است:
ارتفاع از کف حرم تا زیر سقف گنبد درونى 8/18 متر
ارتفاع از کف حرم تا بالاى گنبد طلاى بیرونى 20/31 متر
ارتفاع از اوّل طلاکارى تا تیزه گنبد 40/16 متر
ارتفاع سر طوق گنبد 50/3 متر