روزهای برفی

       سطح خارجی گنبد که پوشیده از خشت های مسی یا لایه ای از طلاست، دارای نقوش و خطوط و کتیبه های ممتاز است.
       مامون پس از مرگ هارون و دفن او در بقعه ی هارونی ، قبه ای بر فراز آن بنا نهاد  . این قبه در حوادث خراسان مانند حمله ی سبکتکین تخریب شد تا این که محمود غزنوی در سال 400 هجری قمری آن را بازسازی کرد و از آن زمان تا عصر سلجوقیان (511-552ق)، حرم مطهر با همان قبه باقی مانده بود تا این که در عصر سلجوقی نخستین گنبد به فرمان سلطان سنجروبه کوشش وزیر وی، شرف الدین قمی ساخته شد ، ، و این همان گنبدی است که امروز 900 سال از احداث آن می گذرد واینک از داخل حرم مطهر دیده مى شود و سطح مقعر و مقرنس آینه کارى آن پیداست.

       در سال 618 هـ.ق، ‌به هنگام حمله «تولی» پسر چنگیز ، بقعه رضوی دچار ویرانی شد؛ اما به انهدام کامل نینجامید. از آن تاریخ تا حدود یک قرن بعد ،‌ اطلاع مستندی که حاکی از مرمت حرم باشد،‌‌در‌دست نیست، تا این که نخست غازان خان و سپس سلطان محمد خدابنده الجایتو ضمن تعمیر، در تزیین و آبادانی روضه رضوی کوشیدند.

       درعهد صفویان و در روزگار شاه طهماسب صفوى(957ق) خشت‌هاى نفیس کاشى روى گنبد به خشت‌هاى طلا مبدّل شد.. این همان گنبدى است که امروزه در نماى بیرونى به چشم مى آید.
       پس از این که در سال 997 هـ . ق عبدالمومن خان ازبک اقدام به غارت اموال آستان قدس رضوی و طلاهای گنبد اقدام کرد؛ شاه عباس اول در سفری که با پای پیاده به مشهد داشت مجددا گنبد را طلاکاری کرد،سازنده و طلاکار  آن کمال الدین محمود یزدی است.این کار در سال 1016 هـ . ق. پایان یافت.

       جریان آمدن شاه عباس و طلاکاری گنبد به خط ثلث و خطاطی خامه نویس علیرضا عباسی با قلم طلایی بر زمینه فیروزه ای در کتیبه کمربندی گنبد مکتوب است و بدین شرح می‌باشد:
بسم الله الرحمن الرحیم من عظائم توفیقات الله سبحانه ان وفق السلطان الاعظم مولى ملوک العرب و العجم صاحب النسب الطاهر النبوی و الحسب الباهر العلوی تراب اقدام خدام هذه الروضة المنورة الملکوتیة مروّج آثار اجداده المعصومین السلطان ابن السلطان ابوالمظفر شاه عباس الموسوی الصفوی بهادرخان. فاستسعد بالمجیء ماشیاّ على قدمیه من دارالسلطنة اصفهان الى زیارة هذا الحرم الاشرف و قد تشرّف بزینة هذه القبة من خلّص ماله فی سنة الف و عشر و تمّ فی سنة الف و ستةعشر.

       بنا براین، گنبدى که اینک مشاهده مى شود، همان بنایى است که حدود چهارصد سال از ساخت آن مى گذرد.
       در سال 1084ق و در زمان شاه سلیمان صفوى ، به دنبال وقوع زمین لرزه، به گنبد مطهر نیز آسیبهایى وارد آمد و شمارى از خشتهاى طلایى آن از جا کنده شد. وى دستور داد تا گنبد بازسازى شود و کتیبه اى بر آن افزوده گردد که این رخداد را حکایت نماید.

       این کتیبه اکنون به صورت چهار ترنج  به خط محمد رضا امامی اصفهانی در اطراف گنبد مطهر دیده مى شود. متن کتیبه یادشده چنین است:
       من میامن منن الله سبحانه الذی زین السماء بزینة الکواکب و رصع هذه القباب العلى بدرر الدراری الثواقب ان استسعد السلطان الاعدل الاعظم و الخاقان الاکرم الافخم اشرف ملوک الارض حسبا و نسبا و اکرمهم خلقا و ادبا مروج مذهب اجداده الائمة المعصومین و محیی مراسم آبائه الطیبین الطاهرین السلطان بن السلطان شاه سلیمان الصفوی الموسوی بهادرخان بتذهیب هذه القبة العرشیة الملکوتیة و تزیینها و تشرّف بتجدیدها و تحسینها اذا تطرق الیه الانکسار و سقطت لبناتها الذهبیة التی کانت تشرق کالشمس فی رابعة النهار بسبب حدوث الزلزلة العظیمة فی هذه البلدة الکریمة فی سنة اربع و ثمانین و الف و کان هذه التجدید الجدید فی سنة ثمانین و الف. کتبه محمدرضا امامی.

       در سال 1353 شمسى خشتهاى طلایى گنبد که شفافیّت خود را از دست داده بود، برداشتند و پس از رنگ آمیزى مجدد آن با آب طلا، آن را در جاى خود قرار دادند.

معماری گنبد در آینه تاریخ

       چنانچه اشاره شد پس از طلاکاری گنبد در فتنه ازبکها در سال 997 ه.ق "عبدالمؤمن خان ازبک "ضمن تاراج نفایس آستان قدس رضوی طلای گنبد و گلدسته را به غارت برد و همین باعث از بین رفتن طلاکاری گنبد گردید،پس در سال 1010 ه.ق که شاه عباس صفوی پیاده از اصفهان به مشهد مقدس آمد؛ دستور طلاکاری دوباره گنبد را صادر کرد. این کار در سال 1016 ه.ق پایان یافت و علیرضا عباسی خوشنویس به‌نام روزگار صفوی نیز مامور نوشتن کتیبه کمربندی دور گنبد به خط ثلث برجسته شد.

      رویداد دوم مربوط به زلزله شدید سال 1084 ه.ق که در مشهد به وقوع پیوست می باشد که شکستی در سطح خارجی گنبد به وجود آمد و تعدادی از خشتهای زراندود آن ریخت و پس از آن شاه سلیمان صفوی گنبد را ترمیم و تجدید طلاکاری نمود.

       رویداد سوم به توپ بستن گنبد به دست روسهای تزاری است.آنان در سال 1330 ه.ق نقاطی از بدنه گنبد را به حجم یک کله قند شکاف دادند.
       اکنون از درون گنبد جای اصابت تیرها قابل رویت است.چون تاثیر حوادث طبیعی بر گنبد تابناک حرم مطهر رضوی که در گذشت زمان به وجود آمده بود و روکش طلای آن نیز به علت کمبود ضخامت به مرور سائیده و بدنما شده بود پس از پیروزی انقلاب اسلامی آستان قدس رضوی اقدام به تعمیر و تزیین مجدد گنبد نمود.بدین منظور خشتهای قدیمی سطح گنبد برچیده شد و جهت استحکام یافتن گنبد ابتدا لایه‌ای از بتن بر سطح آن ریخته شد .پس از آن خشتهای مسی روکش طلا شد و بر روی بتنی که روی گنبد ریخته شده بود نصب گردید. بدینوسیله سطح گنبد با حدود هفتصد متر مربع خشتهای زرین پوشش یافت.